Elazığ tarafından Kuzeydoğuya doğru giderseniz eğer bir nehir aşarsınız. O nehrin diğer tarafı Türkiye’nin en çarpıcı, en etkileyici şehirlerinden birine çıkar. Daha karaya ayak basmadan, nehir üzerindeki devasa kaya parçasının tepesindeki görkemli kale belli eder zaten şehrin güzelliğini. Evet, Tunceli Türkiye’nin bana kalırsa en güzel yeri. Gerek doğası gerekse insanları bakımından oldukça müthiş bir yer. Ufak ufak devlet tipi mimarileşme başlamış ama yine de güzel. Tunceli gezilecek yerler de inanın say say bitmez. Koskoca Munzur Vadisine ev sahipliği yapıyor neticede. Başlığı Tunceli Gezilecek Yerler koydum ama hem Tunceli’nin tarihinden hem de insanlarından bahsedeceğim aynı zamanda. Ortaya karışık bitireceğiz artık bu yazıyı. Tunceli nasıl bir yer, nasıl bir şehir, turistik yerleri nereler bakacağız. Detaylı bir Tunceli gezi rehberi olacak anlayacağınız.
BU YAZILAR DA İLGİNİZİ ÇEKEBİLİR!
???? İç Anadolu Gezilecek Yerler
???? Güneydoğu Gezilecek Yerler
Ovacık’ta Bir Duvar Yazısı
İçindekiler
Eğrisiyle Doğrusuyla Tunceli Gezi Rehberi
Tunceli için oldukça bir ön yargı var çoğumuzda. Benim çok fazla Tuncelili arkadaşım olduğu için ön yargım nispeten daha azdı. Gidince çok farklı karşıladığım şeyler de oldu. Yazının birçok kısmında siyastte ve etnik kısma da değineceğim. Bir yerin geçmişini bilmeden orayı gezmek anlamsız gelir çünkü. Hiçbir kesime yakın değilim. Umrumda da değil çok. O yüzden sen şunu savundun, sen böyle mi düşünüyorsun diye sosyal medyadan falan da yazmazsanız sevinirim. Kimseye yaranamıyoruz çünkü. 🙂 Oranın adı Dersim, Dersim dersen daha doğru olur diyeni de var, Dersim’e yapılan operasyon sonuna kadar doğruydu diyen de. Hepiniz haklısınız arkadaşlar. Polemiğe girmeyelim. 🙂
Kısa Bir Tunceli Tarihi
Tunceli gezilecek yerler kısmından önce Tunceli’nin nasıl bir yer olduğunu anlamak için tarihine bakmak lazım. Tunceli kesinlikle Türkiye’den bambaşka bir yer. Kendi hallerinde bir özerklik yaşıyorlar desem abartmış olmam. Bu başına buyrukluğun sebebini anlamak için tarihine kısaca göz atmak lazım.
Tunceli çok uzun yıllardan beri Alevi yerleşimi. Öyle 100 yıl, 200 yıl değil. Çok daha fazla. Alevilere yönelik ilk büyük çaplı katliamlar malumunuz üzere Yavuz Sultan Selim tarafından yapılmış. Bir yanda Safevilerin Şii şahı İsmail, öbür yanda Osmanlının Sünni Sultanı Yavuz. İktidar mücadelesine giren bu ikili, Anadolu’yu birbirine katmış. Yavuz, Kürt Sünnileri yanına çekmeye çalışmış, İsmail, Alevileri. Yavuz sonra işin böyle yürüyemeyeceğini anlamış ve binlerce Aleviyi kılıçtan geçirmiş. Bu Alevilerin çoğu da eskiden Dersim, bugün Tunceli denen yerde yaşıyormuş(Dersim esasen daha geniş bir bölgenin adı). Kalanları da çevre bölgelere sürmüş. Bugün Alevi olup da Elazığlı, Sivaslı, Erzincanlı, Muşlu olan falan varsa bilsin ki çoğu zamanında Tunceli’den sürülen Aleviler (Muhtemelen Şah İsmail de Sünnileri kesip biçmiştir, bilmiyorum).
Sonrasında, kalan halk nispeten özerk halde, kendi kendilerini yönetmiş. Zaten Osmanlı doğunun kontrolünün zor olduğunu bildiği için oraları hep aşiret ağalarına yönettiriyor. Doğu halkının özgürlük talebi de siyasi olarak bundan geliyor aslında. Tarih boyunca özerk, nispeten bağımsız yaşamalarından. Neyse bu konuya girmeyelim.
Tanzimattan cumhuriyete kadar sık sık isyan etmiş Dersim halkı. Başarılı olamamış. Devlet de aynı başarısızlıktan nasibini almış. Çünkü Dersim’in etrafı dağlarla çevrili. Girmesi, isyanı bastırması öyle kolay işler değil anlayacağınız. Cumhuriyet rejimi durumun böyle devam edemeyeceğini görmüş ve bu isyanlara son vermeyi koymuş kafasına.
Dersim Harekatı
Buna ayrı başlık açayım. Kimin haklı olduğu, kimin haksız olduğu beni zerre ilgilendirmiyor. Devlet tarafından bakarsanız yüzde yüz devlet haklı, halk tarafından bakarsanız yüzde yüz halk haklı. O yüzden, sen haklısın, sen haksızsın diyemeyeceğim bir konu. Bildiklerimi anlatayım. Yanlış bildiğim varsa yorum kısmında belirtin lütfen.
1936 yılında, devlet Tunceli’de olağanüstü hal ilan ediyor. Şimdiki Kalan Köyünü(eski adı Mamikan) üs olarak kullanıyor. 2 yıl, çok sıkı bir şekilde bu olağanüstü hal sürüyor. En sonunda, Tunceli’nin en büyük 7 aşireti, Seyyid Rıza etrafında birleşiyor ve isyana başlıyor. İsyanın sebebi, askerler bir Tuncelili kadına tecavüz etmiş de halk isyan etmiş şeklinde anlatılıyor ama inandırıcı değil. Anadolu’da nereye gitseniz böyle hikayeler duyarsınız. Çoğunun dayanağı yoktur. Bu da onlardan biri bana kalırsa.
Seyyid Rıza Heykeli
Ama öyle böyle isyan değil, baya hareketli, etkili bir isyanmış. Asker karşı koyamamış. Sonra uçaklar devreye girmiş. Ot, keçi, insan ne varsa bombalanmış (bunu inkar edeniniz çıkmaz heralde). Bombalayanlar arasında Sabiha Gökçen de var. Sonrası malum. İşin ilginç kısmı ise bugün Tuncelili biri İstanbul’a uçakla gelse muhtemelen Sabiha Gökçen Havalimanına inecek. Otobüsle gelse Yavuz Sultan Selim Köprüsünden geçecek. Her Tuncelili için absürd bir durum olsa gerek.
1950’lere kadar Tunceli, Pülümür, Munzur arası yasak bölge ilan edilmiş. Halk ya zorunlu göçe tabii tutulmuş ya dağlara kaçmış. 1970 yılına kadar da Tunceli’ye giriş çıkış yasaklanmış.
İşte tüm bu sebeplerden dolayı, Tunceli Türkiye’nin nüfus bakımından en küçük ili. Merkez nüfusu 35 bin. İstanbul’da küçük halli bir mahalle bile çok daha fazla nüfusa sahip. Ovacık diye hep duyduğunuz yerin nüfusu 3800. Ve burası ilçe. Varın siz düşünün.
Tarih bölümünü çok uzatmışım. Ama tarih bilmeden bana bir yeri gezmek, anlamak mantıksız geliyor. Sizin de yolunuz düşerse bilin diye anlatıyorum. Zaten biliyorsanız ne güzel. İşte Tunceli nasıl bir yer anlamak için önce bunları bilmek gerekiyor. Çünkü insanları, Türkiye’de göreceğiniz en değişik insanlar. Bu kadar özgürlüklerine düşkün, bu kadar aykırı, bu kadar sıcak kanlı insanlar görmedim sanırım hiçbir yerde. Evet, yavaş yavaş da Tunceli gezilecek yerler kısmına girelim.
Tunceli İlçeleri
- Tunceli (il merkezi)
- Çemişgezek
- Hozat
- Mazgirt
- Nazımiye
- Ovacık
- Pertek
- Pülümür
Tunceli Gezilecek Yerler
Tunceli gezilecek yerler kısmını ilçelere ayırdım. Her ilçenin birbirinden güzel gezilecek yerleri var çünkü.
Tunceli Merkez Gezilecek Yerler – Tunceli Merkez Nasıl Bir Yer?
Tunceli’nin merkezi aslında büyüleyici bir yer olabilirmiş. Hatta muhtemelen 30-40 yıl önce öyle imiş de. Ama şimdi, devletin bütün dejenere aygıtları girmiş. Güzelim Munzur suyunun kenarına kondurmuşlar pimapenli beton yığınlarını. Bu güzellik, şu ucubelerle mahvedilir mi diyorsun, adamlar Munzur’a baraj yapmayı planlıyor. Benim şaşırmaktan başka yapabileceğim bir şey yok ama Tunceli halkı öyle değil yıllardır direniyor. Yaptırtmıyor barajı. Nereye kadar gider bilemiyorum. Ama Tuncelilerin içindeki o isyan ruhu olmasa çoktan çirkinleşmişti her şey. Tunceli merkezi nasıl bir yer diye soruyorsanız böyle bir yer işte.
Küçük bir yer merkezi. Görecek pek de bir şey yok. Munzur’a bakıp birkaç bardak çay içilebilir. Asıl güzellik Tunceli merkezden 80 kilometre ileride: Ovacık.
Güzel Bir Vadi, Çirkin Çirkin Binalar
Tunceli Ovacık Gezilecek Yerler – Ovacık Nasıl Bir Yer?
Munzur Dağlarının eteklerinde büyüleyici bir yer Ovacık. Yol çok güzel. 80 kilometre hiç bitmesin istiyorsunuz. Dış dünyadan kopuk kendi halinde bir yer. Yaklaşık 3000 nüfuslu. Nüfus tamamen Alevi. İslami önyargılardan bu denli uzak bir halkla karşılaşmak Anadolu’da iyi geliyor. Çünkü kendinizi rahat hissediyorsunuz. Büyük şehrin İslami mahalleleri ile Anadolu’nun islami değerleri bile bir değil. İnanın çok daha baskıcı. İstediğiniz herkesle muhabbet edebilirsiniz Tunceli’de bu yüzden. Ovacıklılar çok sıcak kanlılar. 2 gün kaldım, tek kuruş para harcatmadılar. Küba Cafe diye bir kafe bile yapmış Komünist belediye başkanları. Alabildiğine modern bir yer.
Tunceli Gezilecek Yerler
Ovacık merkezinin 15 kilometre ilerisinde Gözeler diye bir yer var. Muhteşem. Haziran ayında dağlardan sular fışkırıyormuş. Mayıs yağmurlu imiş ama Haziran en güzel zamanı diyorlar. Fırsatım olursa tekrar kesinlikle gidececğim bir yer.
Eskiden PKK’nın baya aktif olduğu bölgelerdenmiş ama şimdi bir şey yok. Ben iki gece kamp yaptım, kimse karışmıyor. Köylüler evlerine davet etti ama rahatsız etmemek için gitmedim. Akşam hayvan inme tehlikesi falan da pek olmuyor. Şarıl şarıl Munzur suyu eşliğinde uyumak için mükemmel bir yer. Sudan içmeyi de ihmal etmeyin. İçtiğim en güzel suydu.
Tunceli Gezi Rehberi – Munzur Vadisi
Gözeler’e ulaşım Ovacık’tan taksi ile oluyor. Taksi, dolmuş mantığıyla işliyor. Kişi başı 5 lira. Cihan abi var, o işletiyor taksiyi. Dünya tatlısı bir adam.
Bu arada, Munzur yöre halkı için çok kutsal. İlginç bir hikayesi de var ama anlatıp uzatmayayım. Anadolu’nun her yerinde duyabileceğiniz masallardan. Ben gittiğimde Muharrem ayının 1. günüydü. Aleviler için matemin ilk günü. Munzur’da Mum yakıp dilek diliyorlar. Güzel ortam. Tunceli Ovacık gezilecek yerler bu şekilde işte. Ovacık da böyle güzel bir yer.
Tunceli Gezi Rehberi – Ovacık
Tunceli Çemişgezek Gezilecek Yerler
Çemişgezek ilginç isimli bir ilçe. 🙂 “Bizans imparatorlarından Ioannes Tzimiskes’ten almış adını. İmparator kısa boylu olduğundan yüksek pabuç giyermiş. Bu nedenle Ermenice “pabuçlu” anlamına gelen Cmışkadz ( Rumca söyleyişi Tzimiskes) lakabı takılmış. Memleketinde inşa ettirdiği kale de kendi adıyla Çmışkadzak diye anılır olmuş. İsim oradan gelme. Hikaye fena değil de pek tutarlı tarafı yok gibi.”
İlçenin tarihi ise biraz daha ilginç. Bölgede hüküm süren Saltuklular, Selçuklulara karşı iktidarlarını kaybedince Çemişgezek kalesine çekilmişler, hükümlerini orada sürdürmüşler. Hatta hanedan Türk kökenli olmasına rağmen zamanla Kürtleşmiş. 1514’te Yavuz, bu hanedan üyelerinin hepsini kılıçtan geçirmiş. Hayatta kalan son hanedan mensubuna ise Çemişgezek Beyliğini vermiş. Ailenin bir kolu Başpınar’da, bir kolu Pertek’te bir kolu da Çemişgezek’te hüküm sürmüş. İşin ilginci bu hanedan Sünni. Bölge ise tamamen Alevi-Kızılbaş. Hala da Çemişgezek, Pertek ve Başpınar’ın yarısı bu yüzden Sünni. Valla ilginç hikaye.
Tunceli gezilecek yerler diye başladık baya baya tarih anlatıyorum. Ama bunları bilmeden gezmek de pek mümkün değil. Çemişgezek’te gezilecek yerler konusuna gelince pek bir şey yok. 16. yüzyıldan kalma hoş bir cami var sadece.
Tunceli Pertek Gezilecek Yerler
Murat Nehri’nin ortasında sipsivri kayanın tepesinde duran harika bir kale var. Pertek Kalesi diye adlandırılan bu yapı gerçekten şahane. Elazığ tarafından Tunceli’ye geçeceksiniz, mutlaka bu rotayı kullanın. Tunceli gezisinin en güzel kısımlarından biri bu olacak çünkü. Baraj suyunun dolması neticesinde böyle olduğu kulağıma çalındı ama emin değilim. Pertek’te bu kaleden başka görülecek bir şey de yok açıkçası. Pertek gezilecek yerler de kısıtlı.
Tunceli Gezilecek Yerler – Pertek Kalesi
Tunceli Pülümür Gezilecek Yerler
Tunceli’nin merkezine yaklaşık 60 kilometre mesafede. Pülümür yolunda görülecek ağlayan kayalar var. Kışın yağan karın erimesi ile ilkbaharda sular şahane bir görüntü oluşturuyor. Yol da yemyeşil.
Asıl güzel yer krater gölüymüş ama ben gidemedim. Yolunuz düşerse uğrayın derim ben. Tunceli Pülümür gezilecek yerler arasında en çok orayı övdüler.
Tunceli Gezilecek Yerler – Pülümür
Tunceli Güvenli Mi?
Tunceli gezilecek yerler kısmını bitireyim. Yukarıda ayrıntılı anlatmaya çalıştım. Bence doğa olarak Türkiye’nin en güzel şehri. Tunceli nasıl bir yer, Tunceli nasıl bir şehir diye soranlara ilk cevabım, gördüğüm en güzel ve ilginç şehir diyorum.
Geleyim Tunceli güvenli mi sorusuna. Bence şu an için bir sıkıntı yok. Şehrin giriş çıkışı polis tarafından çok sıkı kontrol ediliyor. Şehir giriş çıkışlarından birkaç metrelik bariyerler kurulmuş. Polis bile kulübeden çıkmadan kamera ve ses sistemiyle yürütüyor her şeyi. Otobüs, minibüs gibi araçlarda ise kimlik kontrolü yapıyor. Zaman zaman can sıkıcı olsa da güven veriyor.
PKK eskiden Ovacık, Pülümür karayollarında baya aktifmiş. Ama şu an bir şey yok. Olsa da sivile karşı herhangi bir zararları yok deniyor. Ben halkın yalancısıyım.
Anadolu’nun hatırı sayılır bir kısmını gezdim. Kitapçıya denk gelmedim desem yeridir. Tunceli merkezde sadece 2 tane gördüm. 35 bin nüfuslu merkez burası düşünün.
Etek giyen kızları da Anadolu’da ilk defa Tunceli’de gördüm. Bir kişi bile dönüp bakmıyor. Yerel halkla konustuğumda burada 3. kişilere bir zarar vermediğin sürece kimse sana karışmaz diyorlar. Bu arada Türkiye’de kişi başına düşen en çok tekel bayi burada sanırım. İçki adabını bilen insanlar. Oturun sabah kadar içip sohbet edin.
Gelelim halkın askere, polise bakışına. Yukarıda Tuncelilerin tarih boyunca bağımsız, özerk bir şekilde yaşadıklarını söylemiştim. Bu özellikleri hala var. Özellikle Ovacık’ta had safhada. Asker, polis bize karışmasa çok rahat ederiz diyorlar. Devlet gücüne karşı mesafeliler. Bu bir gerçek. Kendileri de inkar etmiyorlar. Ama bir güvenlik sorunu yok.
Ben 3 gün kaldım hiçbir güvenlik sorunu yaşamadım. Aksine 3 gün boyunca büyük misafirperverlik gördüm, mükemmel insanlarla tanıştım. Tek kuruş para harcatmadılar. Hatta daha önce tanımıyordum ama Aleviler arasında oldukça popüler olan bir türkücü varmış: Arzu Şahin. Ovacık’ta şans eseri onunla tanıştık. İnanılmaz tatlı bir kadın. Zorla gözleme ısmarladı. Ne diyeyim. Helal etsin.
Uzun yazı olmuş. Ama Tunceli bende çok özel yere sahip. Daha anlatsam anlatırım. Tunceli gezisi yapacaklara faydalı olduysa ne mutlu bana. Tunceli gezilecek yerler yazısı bu kadar. Elimden geldiğince Tunceli nasıl bir yer anlataya çalıştım. Hepsi kişisel gözlemim ve bildiğim kadarını anlattım.